Tijdreis door Zuidwest-Friesland
De Elfstedentocht
1909-1997
Het begin
​
De eerste Elfstedentocht, 1909
Het schaatsen was in Zuidwest-Friesland al lange tijd een geliefde bezigheid. In de achttiende eeuw schaatsten mensen soms al op één dag langs de elf steden. Deze tochtjes waren niet georganiseerd, maar vonden plaats op initiatief van de schaatsers zelf. In de negentiende eeuw vonden dit soort tochtjes ook plaats. Het idee om een bij sterk ijs een officiële Elfstedentocht te organiseren werd toen steeds populairder. In januari 1909 was het zover. In totaal meldden zich 48 deelnemers aan. Vlak voordat de tocht zou beginnen zette de dooi in. Velen meldden zich af. Uiteindelijk vertrokken er 22 deelnemers uit Leeuwarden, waarvan 9 de eindstreep haalden. Het was geen vliegende start, maar het idee bleek succesvol. Op 15 januari 1909 werd de Friesche Elfstedenvereeniging opgericht. Het was de bedoeling om iedere winter een Elfstedentocht te houden, als het ijs sterk genoeg was.
Groepsfoto van de deelnemers van de Elfstedentocht van 1909
De Elfstedentocht wordt populairder
​
Elfstedentochten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog
Helaas bleek het ijs niet elk jaar geschikt te zijn voor een Elfstedentocht. In 1912, 1917 en 1929 werden tochten gehouden. Wel was er steeds grotere belangstelling voor. Er kwam steeds meer publiek op af. In Zuidwest-Friesland ging de route langs Sneek, IJlst, Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward. De schaatsers kwamen ook langs dorpen zoals Heeg, Woudsend, Parrega, Tjerkwerd, Witmarsum en Kimswerd. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog zijn nog twee tochten gehouden: in 1933 en 1940. De firma J. Nooitgedagt in IJlst kwam in 1940 zelfs met een echte 'Elfstedenschaats', maar dit werd geen succes. In de jaren '40 waren de winters meerdere keren erg streng. In deze periode werden in 1941, 1942 en 1947 Elfstedentochten georganiseerd.
Stempelkaart van de Elfstedentocht van 1942
De 'Elfstedenschaats' uit IJlst, 1940
De tocht der tochten
​
Elfstedentochten na de Tweede Wereldoorlog
De tocht van 1954 was de eerste die op tv werd uitgezonden. Met name de tocht van 1963 werd berucht. De tocht is de geschiedenis ingegaan als 'de hel van 63'. Het ijs was heel slecht door de vele scheuren. Daarnaast was het weer extreem koud. Bij de start vroor het 18 graden. Er stond een snijdende oostenwind en de schaatsers hadden last van stuifsneeuw. Van de 10.000 deelnemers behaalden slechts 129 het Elfstedenkruisje.
Het Elfstedenkruisje van 1954
De kopgroep op weg naar Stavoren tijdens de Elfstedentocht van 1963
Na 1963 konden lange tijd geen Elfstedentochten worden georganiseerd. De eerstvolgende tochten waren in 1985 en 1986. De tocht van 1986 was bijzonder. Prins Willem-Alexander was één van de deelnemers. Hij schaatste mee als W.A van Buren. Eerst had niemand in de gaten dat de prins mee schaatste, maar later werd hij toch ontdekt. De Elfstedentocht van 1997 is voorlopig de laatste Elfstedentocht die ooit is georganiseerd.
De kopgroep komt aan in Bolsward tijdens de Elfstedentocht van 1985
Bronnen:
Terpstra, Pieter. Tweeduizend jaar geschiedenis van Friesland. Leeuwarden: Uitgeverij M. Th. van Seyen, 1986.
Afbeeldingen: publiek domein (Fries Scheepvaart Museum en Wikimedia Commons)
​
​