Tijdreis door Zuidwest-Friesland
Samenleving van Zuidwest-Friesland
1900-2000
De Eerste Wereldoorlog
​
De Eerste Wereldoorlog, 1914-1918
Nederland bleef neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar dit conflict had wel invloed op het dagelijks leven. Ook in Zuidwest-Friesland werden de gevolgen van de oorlog snel merkbaar. Veel landbouwproducten moesten aan Duitsland worden geleverd. Daardoor werd het voedsel in Nederland steeds schaarser en peperduur. Wie niet veel geld te besteden had, kon al snel niet meer aan eten komen. Ook was er een tekort aan kleingeld, omdat guldens, zilveren rijksdaalders, dubbeltjes en kwartjes werden vastgehouden door de banken.
In 1915 werd door het Nederlands Verbond van Vakverenigingen een actie georganiseerd. Zij vonden dat gemeentebesturen eten moesten kopen, en dit daarna voor goedkope prijzen moesten uitdelen aan de burgers. In verschillende Friese plaatsen waren veel voorstanders van dit idee, onder andere in Sneek. De burgemeester van Sneek was afwachtend. Dit leidde in Sneek tot een openbaar protest. Er werden handtekeningen verzameld door huisvrouwen uit de stad. De petitie werd aan de gemeenteraad van Sneek overhandigd. Het protest was succesvol. In 1917 werd in Friesland een tijdelijk bonnenstelsel ingevoerd. Er werden bonkaarten uitgedeeld, ook in Zuidwest-Friesland. Daarmee konden mensen bonnen krijgen. Met deze bonnen konden bepaalde producten worden gekocht, zoals aardappelen. Met sommige bonnen konden mensen ook soep krijgen, die klaargemaakt werd in gaarkeukens.
Voedselbonnen voor 1919 en 1920, onder andere voor brood, boter en suiker
Armoede en werkloosheid
​
De crisis van de jaren ’30 in Zuidwest-Friesland
In de jaren ’30 kwam Nederland in een economische crisis terecht, omdat de beurs in New York in 1929 was ingestort. De werkloosheid en de armoede in Nederland nam snel toe. In Friesland gebeurde dit ook, maar in Zuidwest-Friesland was het minder erg dan in andere delen van de provincie. Wie werkloos was, kon een werkloosheiduitkering krijgen. Degenen die een werkloosheiduitkering hadden, moesten elke dag langs een stempellokaal om hun kaarten te laten stempelen. Daarmee kregen ze wat geld, zodat ze toch voedsel konden kopen. Om de werkloosheid tegen te gaan, organiseerde de Nederlandse overheid werkverschaffing. Dit waren grote bouwprojecten, waaraan werklozen verplicht mee moesten doen. Het werk was zwaar, vond plaats in weer en wind en betaalde slecht. Een voorbeeld was de bouw van de Afsluitdijk. Deze verbond Friesland met Noord-Holland. De dijk begint in Zuidwest-Friesland, tussen de dorpen Zurich en Cornwerd. In 1932 werd de Afsluitdijk geopend. Niet iedereen was daar blij mee. Vissers op de Zuiderzee zagen het als een bedreiging voor de visserij. Toen de Afsluitdijk werd geopend, hingen zij de vlaggen op hun schepen halfstok.
Arbeiders plaatsen zware blokstenen bij de Afsluitdijk, begin jaren '30
Een nieuwe tijd breekt aan
​
De Wederopbouw van de jaren '50 en '60
Tijdens de oorlog waren veel huizen in Nederland zwaar beschadigd geraakt. Dit moest allemaal worden gerepareerd. In Zuidwest-Friesland viel het mee met de schade aan de woningen. Wel was er woningnood, net als in andere delen van Nederland. Daarom werden in de jaren '50 en '60 veel nieuwe huizen gebouwd in Zuidwest-Friesland. De nieuwe woningen schoten als paddenstoelen uit de grond. Sommige steden in Zuidwest-Friesland kregen er complete wijken bij. In Bolsward verschenen in de jaren '50 bijvoorbeeld de wijken Plan Noord I en Plan Noord II. In Sneek werd in de jaren '50 begonnen met de bouw van de wijken Lemmerweg-oost en Lemmerweg-west. In deze steden werden ook de eerste flats gebouwd. Deze waren toen hypermodern, hoewel niet iedereen ze mooi vond. Aan de randen van sommige dorpskernen verschenen in die jaren ook nieuwe huizen, bijvoorbeeld in Makkum.
In de jaren '50 werden ook allerlei nieuwe apparaten ontwikkeld. Het ging beter met de Nederlandse economie, en steeds meer mensen konden de nieuwste technische snufjes betalen. Zo werd de televisie ineens razend populair in Nederland. De inwoners van Zuidwest-Friesland hoefden er niet ver voor te reizen, want in verschillende steden en dorpen waren al elektronicawinkels opgedoken. In de jaren '50 konden ook steeds meer mensen een auto betalen. In de krant waren volop advertenties te vinden, voor allerlei apparaten, huishoudelijke artikelen en auto's.
Deze televisie werd in 1956 verkocht in elektronicawinkels in Sneek, Bolsward, Warns, Wommels, Makkum en Workum
Deze moderne Renault kon in 1963 worden gekocht bij een garage in Sneek
De jaren '70
​
De oliecrisis
In 1973 brak in het Midden-Oosten de Jom Kipoeroorlog uit, doordat Syrië en Egypte het land Israël aanvielen. Veel westerse landen steunden Israël, waaronder Nederland. Veel olie producerende landen in het Midden-Oosten steunden Syrië en Egypte. Om het westen te raken verhoogden ze de olieprijzen en verminderden ze hun olieproductie. Daardoor ontstond in West-Europa in 1973 een enorme oliecrisis. Ook in Nederland. In Zuidwest-Friesland waren de gevolgen ook goed merkbaar. Sommige zaken moesten sluiten vanwege de oliecrisis. Het gebruiken van olie, bijvoorbeeld voor oliehaarden, auto's en landbouwvoertuigen, was peperduur geworden. In 1973 en 1974 werden tien autoloze zondagen ingevoerd door de Nederlandse overheid. Nergens mochten meer auto's rijden, om zo weinig mogelijk olie te verspillen. Op de snelweg tussen Zurich, Bolsward en Sneek was geen auto te zien. Sommigen gingen op de snelweg fietsen en rolschaatsen, ook al mocht dat eigenlijk niet. In kranten werd beschreven hoe burgers het beste olie en energie konden besparen. In 1979 ontstond er weer een oliecrisis in Nederland, als gevolg van de Iraanse Revolutie. Ook toen moesten de inwoners van Zuidwest-Friesland weer proberen om zoveel mogelijk energie te besparen.
​
De Sneeuwstorm van 1979
In februari 1979 werd Nederland getroffen door de zwaarste sneeuwstorm van de twintigste eeuw. Ook heel Zuidwest-Friesland raakte ondergesneeuwd. Grote sneeuwduinen zorgden ervoor dat de sneeuw op veel plaatsen tot het dak kwam. Op de wegen raakten auto's ingesneeuwd. Het leger moest worden ingeschakeld om de weg vrij te maken. Sommige dorpen waren helemaal van de buitenwereld afgesloten. Het dagelijks leven was totaal ontregeld.
De ingesneeuwde snelweg tussen Bolsward en Sneek
Zuidwest-Friesland op de schop
​
De gemeentelijke herindeling van 1984
In 1984 vond de grootste gemeentelijke herindeling in de Friese geschiedenis plaats. Bij een gemeentelijke herindeling worden oude gemeenten opgeheven en nieuwe gemeenten gecreëerd. Zes gemeenten in Zuidwest-Friesland verdwenen. De gemeenten Stavoren, Workum, Hindeloopen en Hemelumer Oldeferd werden samengevoegd tot de nieuwe gemeente Nijefurd. Ook aan de gemeente Hennaarderadeel kwam een einde. Deze ging op in de nieuwe gemeente Littenseradeel. De gemeente IJlst verdween ook en werd bij Wymbritseradeel gevoegd. IJlst werd daardoor de hoofdplaats van Wymbritseradeel, in plaats van IJsbrechtum. Veel inwoners van Zuidwest-Friesland woonden in 1984 ineens in een nieuwe gemeente. Op het kaartje hieronder kun je zien hoe dat eruit zag. Inmiddels bestaan alle gemeenten op dit kaartje niet meer, want in 2011 gingen ze op in de gemeente Súdwest-Fryslân.
​
Koninginnedag
​
De koninklijke familie viert Koninginnedag in Sneek, 1993
In 1993 kreeg Sneek koninklijk bezoek, want toen vierde de koninklijke familie Koninginnedag in deze stad. Niet alleen Koningin Beatrix was aanwezig, maar ook haar man prins Claus, de prinsen Willem Alexander, Friso en Constantijn, prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven. Het feest werd live uitgezonden op de Nederlandse televisie. Er werd rekening gehouden met 50.000 bezoekers, maar het werden er meer dan 80.000. Uit heel Zuidwest-Friesland kwamen mensen naar Sneek. De koninklijke familie werd ontvangen op het stadhuis van Sneek. Daarna maakten ze een wandeling en een vaartocht door de stad. Later werd ook een wandeling gemaakt door de wijk Sperkhem/Tuindorp. Deze feestelijke dag in Sneek was achteraf gezien nogal bijzonder. Het is met 28 graden de warmste Koninginnedag in de Nederlandse geschiedenis.
​
De koninklijke familie tijdens Koninginnedag in Sneek, 1993
Bronnen:
Terpstra, Pieter. Tweeduizend jaar geschiedenis van Friesland. Leeuwarden: Uitgeverij M. Th. van Seyen, 1986.
Terpstra, Pieter. Bouwen aan zorg: geschiedenis van het Antonius Ziekenhuis 1903-1994. Sneek: Antonius Ziekenhuis, 1994.
Afbeeldingen:
Publiek domein (Fries Scheepvaart Museum en Wikimedia Commons)
Krantenknipsels: Leeuwarder Courant van 24-02-1964 en 10-11-1956.
Sneeuwstorm: privécollectie (de eigenaar van deze afbeeldingen heeft toestemming gegeven voor het gebruiken ervan op deze site, deze afbeeldingen mogen niet worden gereproduceerd)
​
​