Tijdreis door Zuidwest-Friesland
Bestuur in Zuidwest-Friesland
1300-1500
Het Heiligroomse Keizerrijk
​
Zuidwest-Friesland bij het Heilogroomse Keizerrijk, 1300-1500
In de periode 1300-1500 hoorde Friesland bij het Heiligroomse Keizerrijk. Dit rijk had een keizer. Hij liet de meeste gebieden in zijn rijk besturen door hertogen of graven. Dat was bijvoorbeeld ook zo in Holland en Brabant. Niet in Friesland. Friesland was verdeeld in grietenijen. Dit waren een soort plattelandsgemeenten, die werden bestuurd door een grietman. De grietman was daarnaast een soort rechter. In andere provincies in Nederland bestonden ook grietmannen, maar ze werden overal anders genoemd. In Holland werden ze bijvoorbeeld baljuwen of schouten genoemd. Sommige grietmannen kwamen uit een adellijke familie. De meesten hadden veel geld. In Zuidwest-Friesland waren vier grietenijen. Ze heetten Wonseradeel, Wymbritseradeel, Hennaarderadeel en Hemelumer Oldephaert en Noordwolde.
​
Friesland tegen Holland
​
Zuidwest-Friesland tegen de Hollandse graven, 1300-1400
Friesland had geen hertogen of graven, maar dit veranderde een paar keer bijna. De graaf van Holland wilde Friesland heel graag veroveren. In Stavoren waren een aantal mensen groot fan van de Hollandse graaf. De stad koos in 1300 de kant van graaf Jan II. Hij was van van 1299 tot 1304 graaf van Holland. De stad beloofde hem trouw te zijn. De rest van Zuidwest-Friesland was daar niet heel blij mee, maar hield zich rustig. Ze besloten de beslissing van Stavoren te respecteren, want ze wilden geen ruzie met de graaf van Holland. De graaf was blij met de steun van Zuidwest Friesland. Hij beloofde dat hij ze met rust zou laten. In 1337 werd Willem IV de nieuwe graaf van Holland. Willem IV had veel macht en was avontuurlijk. Hij schitterde op riddertoernooien. Ook had hij in Spanje tegen de Moren gevochten. Hij besloot in 1345 dat Friesland veroverd moest worden door Holland. Hij liet een grote vloot bouwen en trommelde duizenden ridders op. Vanuit Enkhuizen vertrokken ze in september 1345 naar Stavoren om Friesland te veroveren.
Graaf Willem IV van Holland
Willem IV en zijn ridders kwamen vlakbij Stavoren aan land. Maar de Friezen waren nergens te zien. De Hollanders staken meteen alle woningen in brand. Toen besloten ze maar richting het dorp Warns te gaan. Daar werden ook een aantal huizen in brand gestoken. Toen kwamen de Friezen plotseling tevoorschijn. Er waren grietmannen, edelen en boeren bij. Ze hadden wapens bij zich, zoals bijlen, pieken en zeisen. Daarmee vielen ze de Hollandse ridders aan. Al snel bleken de Friezen veel sterker te zijn. De meeste Hollandse ridders stierven. Ook Willem IV werd vermoord. Een klein deel van het Hollandse leger wist te vluchten. Ze gingen snel terug naar Stavoren. Ze werden achtervolgd door de Friezen. In het water bij Stavoren werd weer hevig gevochten. De Hollandse ridders probeerden in paniek hun schepen te bereiken. De veldslag is bekend geworden als de Slag bij Warns. Dat Holland de Slag bij Warns had verloren zorgde in Holland voor grote verbazing. Ook ontstond door de veldslag een groot probleem in Holland. Willem IV was in de veldslag gestorven. Hij had geen kinderen. Wie moest hem nu opvolgen? Hierover ontstonden in Holland veel ruzies. Door deze chaos liet Holland het Friese gebied lange tijd met rust. In 1396 en 1398 probeerde Holland het Friese gebied weer te veroveren. Beide pogingen mislukten. Nog steeds waren er in Friesland geen hertogen of graven. De grietmannen bleven hier de baas.
​
​
Willem IV en zijn ridders vechten tegen de Friezen in de Slag bij Warns (1345)
​
​
Ruzie in Zuidwest-Friesland
​
De ruzie tussen de Schieringers en Vetkopers, 1400-1500
In Zuidwest-Friesland bestonden in de periode 1400-1500 veel vetes. Een vete is een ander woord voor een ruzie. In het Friese gebied bestonden wetten. Daaraan moest iedereen zich houden. Je mocht bijvoorbeeld niet zomaar iemand doden. Grietmannen, rijke boeren en dorpen moesten in de gaten houden of mensen zich aan de wet hielden. Dit was een hele moeilijke taak. Ze konden niet iedereen tegelijk in de gaten houden. Daardoor werden veel conflicten niet opgelost. Vaak raakten steeds meer mensen bij zo'n ruzie betrokken. Ze konden dus behoorlijk uit de hand lopen. Als mensen genoeg hadden van de ruzie kwam er een zoen. Dat betekende dat de ruzie werd bijgelegd. Maar sommige ruzies gingen heel lang door. Eén van die ruzies was de ruzie tussen de Schieringers en Vetkopers. Ook in Zuidwest-Friesland zorgde die voor veel chaos!
De ruzie tussen de Schieringers en Vetkopers was klein begonnen, maar liep helemaal uit de hand. Het werd zo erg dat Friesland in twee kampen verdeeld raakte. De Vetkopers wilden dat Friesland bestuurd zou worden door de graaf van Holland. Zij wilden dus dat Friesland bij Holland ging horen. De Schieringers wilden dit niet. Zij wilden dus dat Friesland vrij zou blijven. Door de ruzie werd veel vernield, gestolen en in brand gestoken. In Zuidwest-Friesland werd ook hevig gestreden. In Workum was het misschien wel het ergst. In 1444 wisten de Schieringers de stad te veroveren, waarbij ze veel Vetkopers gevangen namen. De Schieringers wisten tot 1481 of 1482 de macht te houden in Workum. Toen werd de stad aangevallen door de Vetkopers, die daarbij werden geholpen door Holland. De Vetkopers trokken daarna naar Hindeloopen. De Schieringers wisten de Vetkopers uit Workum te verdrijven. Ze doodden ondertussen ongeveer 250 tegenstanders en namen er 50 gevangen. En zo ging het nog wel even door. Schieringers en Vetkopers uit heel Zuidwest-Friesland bemoeiden zich met de strijd om Workum. Grietmannen, rijke boeren en geestelijken probeerden af en toe de vrede te herstellen, maar dat lukte niet. Pater Johannes (Jan) Brugman reisde in die tijd ook door Friesland. Hij probeerde met zijn preken op de strijdende partijen in te praten. Soms leidde dit even tot vrede. Maar later ging de ruzie dan toch weer verder.
Ondertussen werden steeds meer delen van Nederland veroverd door Bourgondië. Dit was een groot hertogdom dat in Frankrijk lag. Filips de Goede was hertog van Bourgondië in de jaren 1419-1469. Hij veroverde onder andere Brabant, Limburg, Holland en Zeeland. Zijn opvolger Karel de Stoute wilde Friesland ook veroveren. Friesland hoorde nog steeds bij het Duitse Rijk. De Friezen gingen met Karel de Stoute praten in Enkhuizen, maar ze werden het niet eens. Toch lukte het Karel de Stoute nooit om Friesland te veroveren. Voordat hij het kon proberen stierf hij in een veldslag in Frankrijk, in 1477. De ruzie tussen de Schieringers en Vetkopers ging ondertussen door. De Schieringers veroverden Leeuwarden in 1489. De Vetkopers vroegen snel om hulp aan de stad Groningen. De Schieringers vroegen om steun van Albrecht van Saksen. Hij was hertog van Saksen. Dit gebied lag in Duitsland. Hij stuurde een leger naar Friesland. Hij bezette het hele gebied en maakte zo een einde aan de ruzie. Albrecht van Saksen werd door de Duitse keizer 'potestaat' van Friesland gemaakt. Dat betekende dat hij de macht kreeg in Friesland. De ruzie tussen de Schieringers en Vetkopers was nu voorbij. De Friese Vrijheid was beëindigd.
​
Bronnen:
Terpstra, Pieter. Tweeduizend jaar geschiedenis van Friesland. Leeuwarden: Uitgeverij M. Th. van Seyen, 1986.
Ybema, Jan. De kleine geschiedenis van Friesland. Amersfoort: BBNC uitgevers bv, 2017.
Afbeeldingen: publiek domein (Rijksstudio)
​
​