Tijdreis door Zuidwest-Friesland
Samenleving van Zuidwest-Friesland
1300-1500
Ziekten en Natuurgeweld
​
Rampen in Zuidwest-Friesland
Zuidwest-Friesland kreeg in de Late Middeleeuwen regelmatig te maken met natuurgeweld en slecht weer. Zo regende het in de periode 1315-1317 ontzettend veel. Door de regen mislukten veel oogsten. Daardoor was er minder te eten. Friesland was een drassig gebied. Nog meer regen was dus niet goed. Dat Friesland zo drassig was had wel een voordeel. Vijanden zoals de Hollanders konden minder goed lopen in de modder. Ook waren er veel ziektes in deze tijd. Een voorbeeld daarvan was de pest. In 1349 werden in Friesland veel mensen ziek door de pest. Velen stierven. Daarom werd de pest ook wel de Zwarte Dood genoemd. In 1352 verdween de ziekte. Maar eens in de tien jaar kwam de ziekte terug. Ziekenhuizen bestonden nog niet, dus de zieken werden thuis behandeld. Dat was wel gevaarlijk, want op deze manier raakten anderen sneller besmet.
​
​
​
​
Door de pest gingen in de Late Middeleeuwen veel Friezen dood
Wetten in de Late Middeleeuwen
​
Zuidwest-Friesland en de rechtspraak
In Friesland bestonden in de Late Middeleeuwen al wetten, waaraan alle Friezen zich moesten houden. Elk jaar, waarschijnlijk tot 1338, vond een belangrijke vergadering plaats bij de Upstalsboom. Dit was een heilige eikenboom. De eikenboom stond in Aurich. Dit was een plaats in Oost-Friesland. Nu ligt deze plaats in Duitsland. Grietmannen en rijke boeren uit Friesland kwamen samen bij deze boom. Ze kwamen onder meer uit Zuidwest-Friesland. Daar waren vier grietenijen. Bij de boom bedachten ze nieuwe wetten. In Zuidwest-Friesland moesten grietmannen, rijke boeren en dorpsgemeenschappen ervoor zorgen dat mensen zich aan de wet hielden. Maar het was heel moeilijk om zoveel mensen in de gaten te houden. Daardoor konden tussen mensen grote ruzies ontstaan. Deze konden ook erg uit de hand lopen. Dan werden er dingen in brand gestoken, vernield of gestolen.
Zegel van het verbond van de Upstalsboom (1324)
Elke wet die werd gemaakt bij de Upstalsboom kreeg deze stempel.
Eikenboom
Zo zou de Upstalsboom er uit kunnen hebben gezien!
​
Kerken en Kloosters
​
​
De kloosters van Zuidwest-Friesland
In Friesland hadden kloosters veel invloed op burgers. Dat kwam ten eerste doordat kloosters veel grond bezaten. Bijvoorbeeld weilanden en akkers. Dat gaf ze veel macht. Ten tweede konden mensen hulp vragen aan kloosters als ze ruzie hadden met iemand anders. Monniken konden legertjes maken. Daarmee konden ze vijanden aanvallen. Bijvoorbeeld de persoon waarmee iemand ruzie had. Verder organiseerden kloosters de bouw van dijken en het inpolderen van gebieden. Inpolderen betekent dat een gebied droog wordt gemaakt. Bijvoorbeeld een drassig gebied. In Zuidwest-Friesland waren meerdere kloosters te vinden, zoals het Sint-Odulphusklooster in Stavoren, het Sint-Jansbergklooster in Sneek, het klooster Mariënacker bij Workum en het klooster Bloemkamp bij Bolsward. In de Friese kloosters spraken monniken en nonnen alleen Latijn. Ze schreven ook alleen in het Latijn. De mensen in de steden en dorpen spraken Fries. In de kloosters leefden mensen erg teruggetrokken. Ze probeerden de regels uit de Bijbel zo goed mogelijk op te volgen. Maar elk klooster kon van mening verschillen over hoe de regels moesten worden opgevolgd. Rond 1500 waren er in Friesland ongeveer vijftig kloosters. Er waren meer dan driehonderd parochies. Een parochie is een groep gelovigen met een eigen kerk.
Het Ugoklooster bij Bolsward, dat bij het klooster Bloemkamp hoorde.
De eerste steden
​
​
​
De steden in Zuidwest-Friesland
In de achtste eeuw waren de Friese handelsplaatsen ontstaan. Sommigen daarvan werden in de Middeleeuwen steden. Dat kwam doordat ze stadsrechten kregen. Stadsrechten waren rechten en vrijheden die alleen een stad had. Bijvoorbeeld markten houden, tol heffen en verdedigingswerken bouwen. Stadsrechten werden gegeven door een hertog of graaf. Friesland had geen hertog of graaf, maar wel grietmannen. Wanneer een grietman wilde dat een plaats stadsrechten kreeg, dan moest hij contact opnemen met een hertog of graaf. Deze mochten stadsrechten geven. Stavoren was de eerste plaats in Zuidwest-Friesland die stadsrechten kreeg. Dit was in de jaren 1060-1067. Het was ook de eerste stad in Nederland die stadsrechten kreeg! In 1225 was Hindeloopen aan de beurt. In 1268 kwam IJlst. In 1399 volgde Workum. Bolsward kreeg in 1455 stadsrechten en Sneek in 1456.
Stavoren, Bolsward en Hindeloopen waren lid van het Hanzeverbond. Dit was een verbond van handelsplaatsen in West-Europa. Het werd in 1356 opgericht. De plaatsen die lid waren van de Hanze lagen rond de Noordzee, de Oostzee en langs rivieren in Nederland en Duitsland. Ze handelden met elkaar. Bijvoorbeeld in turf, kalk, haring, rogge, boter, wijn en hout. Stavoren werd in 1285 lid van de Hanze. Hindeloopen in 1368 en Bolsward in 1422. De Friese, Zeeuwse en Hollandse plaatsen werden vanaf 1450 de belangrijkste Nederlandse plaatsen in de Hanze. Ze maakten ook zelf producten. Bijvoorbeeld kaas. Later zouden de steden in Holland het belangrijkst worden. Friese plaatsen zoals Stavoren, Bolsward, Hindeloopen en Harlingen bleven ook belangrijk, maar minder dan de Hollandse plaatsen.
Niet alle burgers werden rijk van de handel. Veel mensen in de Friese steden hadden niet zoveel geld. De allerarmsten, zwervers, zieken en bedelaars werden opgevangen in gasthuizen. Zo kregen Sneek en Bolsward in de vijftiende eeuw een gasthuis. In Bolsward werd deze het St. Anthony gasthuis genoemd, omdat Sint Antonius de heilige van de armen, zieken, zwervers en bedelaars was. Er waren ook mensen die alleen aten in een gasthuis, maar er niet woonden. De gasthuizen ontvingen in deze tijd geld van kloosters.
Middeleeuwse markt
Bronnen
Kennedy, James. Een beknopte geschiedenis van Nederland. Amsterdam: Prometheus, 2017.
Terpstra, Pieter. Tweeduizend jaar geschiedenis van Friesland. Leeuwarden: Uitgeverij M. Th. van Seyen, 1986.
Visser, Lammert J, Johan Keizer, Edsko Hekman, Paul van der Waal en Sybe Houtsma. Drylts... it âlde stedsje, IJlst: Boekhandel Visser, 1993.
Ybema, Jan. De kleine geschiedenis van Friesland. Amersfoort: BBNC uitgevers bv, 2017.
Afbeeldingen: publiek domein (Rijksstudio en Wikimedia Commons)